Voorwoord. Wij wensen professor Gregory Lewkowicz te bedanken die ons vriendelijk een gesprek heeft toegestaan. Professor Lewkowicz leidt het Brusselse pilootproject SimpLex en zonder hem zou het schrijven van dit artikel niet mogelijk zijn geweest.

Niemand wordt geacht de wet niet te kennen? Het recht betreft iedereen, want het maakt het mogelijk het leven in de samenleving te organiseren en juist daardoor is het boeiend. Paradoxaal genoeg en volkomen terecht bekritiseerd, is het recht ook nodeloos complex en moeilijk toegankelijk voor de burger. Degene die graag kennis wil nemen van het recht dat op hem van toepassing is, het wil begrijpen en naleven, raakt al snel verstrikt in een doolhof en geeft vaak elke latere poging tot begrip op (1).

Stand van zaken in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. In tegenstelling tot het Vlaamse Gewest, de Franse Gemeenschap en het Waalse Gewest die beschikken over hun eigen databank (respectievelijk “de Vlaamse Codex”, “Gallilex” en “Wallex”), beschikt het Brussels Hoofdstedelijk Gewest niet over een eigen juridische databank en is het dus nog steeds uitsluitend afhankelijk van het Belgisch Staatsblad voor het beheer van zijn teksten. Bovendien wordt een groot aantal wettelijke teksten niet gepubliceerd (bv. de ministeriële omzendbrieven, aanvullende regels van de gemeenten inzake stedenbouw) of wel, maar met aanzienlijke vertragingen. Deze moeilijke toegang tot het gewestelijk recht is goed bekend bij de documentalisten die, wanneer zij een dossier voorbereiden voor de parlementsleden om de stand van de wetgeving te presenteren, het volgende doen: (i) zij gaan op Justel en testen 8 verschillende departementen (ii) indien zij niets vinden, raadplegen zij toch het BS, (iii) vervolgens gebruiken zij 44 filters op Reflex om er zeker van te zijn dat er geen tekst aan hun aandacht is ontsnapt en (iv) ze controleren bovendien nog de websites van de gemeenten, van Editoria, van Brulocalis en van Be.Brussels. Deze situatie is verre van ideaal.

Het pilootproject SimpLex. Het is uitgaande van deze vaststelling en in het kader van het plan Easy Way (2) dat het gewestelijk pilootproject SimpLex is ontstaan. Volgens professor Lewkowicz “beoogt het op te bouwen aan een gewestelijke databank van de Brusselse wetgeving evenals artificiële intelligentietools om een eenvoudiger, inclusiever en doeltreffender recht te bevorderen”.

Legacy: Hoe de huidige complexiteit verminderen? Het ging er dus om de beperkingen die zich aan de administraties opleggen te identificeren, de inefficiënties te bepalen en de complexiteit van de wettelijke teksten te verminderen (zowel in hun opstelling als in hun toepassing). Tot nu toe beschikten de burger en/of de wetgever, om de complexiteit van een tekst te beoordelen, in wezen enkel over de volgende meetinstrumenten: aantal pagina’s, titels, afdelingen, hoofdstukken, artikelen, paragrafen, zinnen en woorden. Nu wordt het mogelijk instrumenten van artificiële intelligentie te creëren en met meer relevantie de kwestie van de complexiteit te benaderen om deze te verminderen.

Stap 1 – De oprichting van een juridische platform voor Brussel

De oprichting van een juridische platform voor Brussel voorziet drie verschillende toegangen (de toegang voorbehouden aan de burgers, de toegang voorbehouden aan de wetgever die toelaat testen en metingen van complexiteit uit te voeren, en tenslotte de toegang voorbehouden aan de ontwikkelaars. Laatstgenoemden kunnen in open data toegang krijgen tot de gegevens om applicaties te bouwen).

Missie van opsporing en extractie: het startschot is gegeven! Er moest een akkoord worden verkregen met het ministerie van Justitie om automatisch en in real time (en dus actueel) de relevante gegevens uit het Belgisch Staatsblad te extraheren, en er werd ook een “kopie” of dump van Justel gemaakt.

 

Conversie van de ruwe tekst naar een gestandaardiseerde machineleesbare taal. De mensen die aan het project werken hebben de teksten naar ruwe vorm geconverteerd. Vervolgens hebben ze de teksten gestructureerd in een gestandaardiseerd formaat Akoma Ntoso (3) (XML-formaat speciaal ontworpen voor juridische documenten in brede zin) en hebben ze dit deels geautomatiseerd.

Er zijn verschillende voordelen aan het gebruik van dezelfde standaard, waaronder de volgende:

1. Het formaat laat toe om in het bestand zelf alle versies van eenzelfde wettelijke tekst te bevatten, waardoor het eenvoudiger wordt om tussen de opeenvolgend gewijzigde versies te navigeren.
2. De standaard maakt interoperabiliteit mogelijk.
3. Het wordt ook eenvoudiger om verschillende nationale of regionale teksten te vergelijken (dezelfde tags worden gebruikt voor een lijst, titel, artikel, hoofdstuk, enz. en er is geen nood de nationale taal te begrijpen om de bedoelde wettelijke tekst te begrijpen).
4. Voor de opname van een nieuwe Europese richtlijn laat een dergelijk formaat toe snel de onderdelen van een tekst te identificeren die in het nationale recht moeten worden aangepast.
5. Dit maakt het eenvoudig om de SimpLex-stijlbladen toe te passen en bijgevolg “mooie” PDF’s te genereren voor de gewenste versie van de wettelijke tekst.
6. Het biedt de mogelijkheid om eenvoudiger mooie webpagina’s te genereren met interactieve inhoudstabellen.
7. Het vergemakkelijkt de toepassing en ontwikkeling van artificiële-intelligentie-instrumenten in het juridische domein. De tags van de Akoma Ntoso-standaard maken het de machine namelijk mogelijk de structuur van de tekst te herkennen. Het wordt bijvoorbeeld eenvoudiger om niet-officiële vertalingen van wettelijke teksten te genereren, wat zinvol is in een van de meest kosmopolitische steden ter wereld en de toegang tot het recht versterkt.

Stap 2 – Vaststelling van complexiteitsscores van de formulering van de regel zelf

De onderstaande illustratie komt overeen met de SimpLex-console die voorbehouden is aan de wetgever. Daar vindt men een reeks metadata die toelaten de complexiteit van de redactie van de wettelijke tekst te evalueren. De ontwerpers van het project hebben ook instrumenten ontwikkeld om complexiteitstesten uit te voeren. Ze hebben ofwel bestaande testen overgenomen (bv. leesbaarheidstest van Flesch, opsporen van gelijkaardige uitdrukkingen via cosinus-similariteit), ofwel nieuwe testen ontworpen. SimpLex laat toe de complexiteit via grafieken te visualiseren.

De wettelijke teksten moesten worden geannoteerd om de machine te leren wat interne en externe verwijzingen zijn (bv. naar het Europese recht) en die zo op grote schaal te identificeren.

De ontwerpers van het project hebben een taalmodel hertraind om effectieve waarde te geven aan de principes van once-only en technologische neutraliteit. Het once-only-principe betekent administratieve vereenvoudiging volgens het beginsel dat de overheid de burger, bedrijven of gebruikers niet opnieuw een informatie mag vragen die zij al bezit (bv. wettelijke woonplaats, KBO-nummer, enz.). Het principe van technologische neutraliteit houdt in dat de Staat geen voorkeur mag opleggen (bv. aangetekend schrijven tegenover verzending per e-mail) voor of tegen een bepaalde technologie. De ontwikkelde computerproeven laten toe de conformiteit van teksten met deze basisprincipes a priori en a posteriori te testen. Andere proeven zijn eveneens mogelijk om administratieve vereenvoudiging te bevordere

________

[1] Identificatie van het of de wetsartikelen die van toepassing zijn op een gegeven situatie? Aantal amendementen? Is de gewijzigde versie in werking getreden? Verificatie van de betekenis van de gebruikte termen in het woordenboek. Termen van de wet verduidelijkt in een andere reglementaire tekst, ontdekking van een nieuwe wetgeving die geschikter is om op zijn situatie toegepast te worden, enz.

[2] Voor meer informatie, bezoek de site: https://easy.brussels/easy-way-vers-une-bruxelles-simplifiee-en-2025/.

[3] Voor meer informatie, bezoek de site: http://www.akomantoso.org/.

[4] Methode die design thinking toepast op het recht.